Rada Ovcharova, viool en de gebroeders Emlyn en Willem Stam, resp. altviool en cello, zijn het Ysaÿe Trio – vernoemd naar de Belgische vioolvirtuoos Eugène Ysaÿe (1858–1931) en componist van onder veel meer strijktrio’s. Het drietal is de kern van het New European Ensemble sinds de oprichting in 2009. Het NEuE is een internationaal geprezen formatie in uiteenlopende bezettingen, Emlyn Stam is de artistiek leider.
Naast de inventieve programma’s van het NEuE, die eeuwen muziek bestrijken, tot en met composities van nu, legde het Ysaÿe Trio onlangs Bachs Goldberg-Variationen vast, in een bewerking voor strijktrio. In beeld en geluid.
Ivan Hewitt, muziekrecensent van de Telegraph hierover op 28 mei 2020
“The worldwide web has been swarming with filmed online concerts since lockdown began, but none that I’ve seen so far has tried to use the video medium in a creative way—until the preview of The Goldberg Variations: Meditations on Solitude came my way on Thursday.
This new version of Bach’s series of 30 variations on a beautiful slow Aria comes from start-up company Greengage and is the brainchild of director and conductor Jonathan Berman. For him the variations are all about the joy and challenge of solitude, an idea prompted in part by the work’s genesis: it was composed by Bach to help overcome the insomnia of a Russian nobleman, Count Kaiserling. Berman chose 30 texts on loneliness which are read in between the variations.”
Programmatoelichting
Willem van Otterloo (Winterswijk, 1907– Sidney, 1978) was een internationaal gevierde dirigent, van 1949 – 1974 chef-dirigent van onder meer het Residentie Orkest. Naast de talrijke grammofoonplaten die hij in de jaren vijftig met dit orkest voor Philips inspeelde, alle opgenomen in het Amsterdams Concertgebouw en wereldwijd gedistribueerd, als ook opnamen met het Concertgebouworkest, de Berliner Philharmoniker, de Wiener Philharmoniker, de Sidney Symphony en die van Melbourne, vervulde hij gastdirecties in Noord- en Zuid-Amerika en in Japan. Van 1971 tot zijn dood in een auto-ongeluk in 1978 was hij chef-dirigent in Sidney.
Is het niet opmerkelijk dat het Nederlandse muziekleven meerdere dirigenten van internationale statuur heeft voortgebracht? Willem Mengelberg (1871–1951), Eduard van Beinum (1900–1959), Willem van Otterloo (1907–1978), Bernard Haitink (1929), Hans Vonk (1942–2007) en Edo de Waart (1941), Ed Spanjaard (1948) en Jaap van Zweden (1960).
Willem van Otterloo, de vader van Rogier van Otterloo (1941–1988) – van onder meer de filmmuziek bij Soldaat van Oranje –, toonde zich aanvankelijk een voortreffelijke componist. Na het besluit de studie geneeskunde af te breken, bezocht hij het Conservatorium van Amsterdam, studeerde compositie bij Sem Dresden en cello bij Max Oróbio de Castro – befaamd om zijn vertolkingen van de Suites voor cellosolo van Bach. Van Otterloo componeerde werken voor orkest, strijkers- en blazersensembles, een strijkkwartet, een strijktrio (1932) en liederen.
Emlyn Stam over van Otterloo’s strijktrio:
“Hij schreef dit werk in de destijds – jaren dertig – gangbare “neoklassieke’ stijl, in navolging van Igor Stravinsky (1882–1971) en Franse tijdgenoten. Uitgangspunt was de moderne bi-tonale harmoniek, meerdere toonsoorten tegelijk. Wat betreft de vormen en structuren grepen deze componisten evenwel terug op die uit de achttiende eeuw, zoals fuga’s, sonates en rondo’s. Van Otterloo is als dirigent bekend geworden om zijn uitvoeringen van Franse toonkunst, in het bijzonder van Maurice Ravel. Het is daarom niet verwonderlijk dat diens muzikale taal in zijn strijktrio doorklinkt.
Het eerste deel, Sostenuto-Allegro, krijgt gestalte in korte, contrasterende frases. De uitwerking van de twee thema’s is vervat in de achttiende-eeuwse sonatevorm. Het tweede deel, Lento, ademt een zwoele Spaanse sfeer die dicht tegen de Baskische stijl van Ravel aanleunt – Ravel is van Zwitsers-Baskische afkomst. Het laatste deel begint met een vrolijk dansthema dat op speelse wijze een fuga vormt. De viool zet in, gevolgd door de altviool en de cello die elk het thema oppakken. Van Otterloo maakt kundig gebruik van akkoorden en dubbelgrepen om de textuur te verrijken en wel zo dit (kleinbezette) trio een orkestraal karakter krijgt.”
Beethovens strijktrio’s
Is 2020 het 250ste geboortejaar van Beethoven (1770–1827) en zijn wereldwijd inmiddels tal van zijn werken uitgevoerd, vastgelegd en uitvoerig belicht, van al zijn kamermuziek komen de trio’s voor strijkers er tamelijk bekaaid van af. Anders dan bijvoorbeeld zijn zestien strijkkwartetten die zijn gehele leven bestrijken, stammen de strijktrio’s uit Beethovens vroege jaren in Wenen – waar hij zich in 1792 vestigde en er tot zijn dood woonde. Het joyeuze eerste strijktrio opus 3 (1797) is onderhoudend, naar de smaak van zijn fans. Het is in wezen een divertimento en telt zes delen.
Opus 9 omvat de strijktrio’s 3 t/m 5 en verscheen in 1799 indruk. Ze tellen elk vier delen en zijn opgedragen aan graaf Johann Georg von Browne. Het zijn stuk voor stuk briljante composities die onmiskenbaar de weg bereiden voor de vier strijkkwartetten opus 18 uit diezelfde jaren – waarvoor vorst Lobkowicz Beethoven rijkelijk beloonde.
Het Ysaÿe Trio, opgericht in 2006, kreeg voor zijn debuut-cd met Beethovens strijktrio opus 8 een zeer lovende bespreking in het muziekmagazine Luister.
